باطن و تاویل قرآن

زبان دین از مهم ترین مسائل جدید کلامى و زبان شناختى است که مورد توجه فیلسوفان و مفسران گذشته نیز بوده است. مسئله ى زبان دین، از ساحت هاى گوناگون قابل بررسى است; یک ساحت آن به باطن و تأویل قرآن ارتباط دارد. پرسش اصلى در این ساحت این است که آیا آیات قرآن علاوه بر معانى ظاهرى، از معانى باطنى و تأویلى نیز برخوردارند؟ و اصولاً مراد از معانى باطنى و تأویلى چیست؟ و آیا دلایل قرآنى بر معانى باطنى و تأویلى وجود دارد یا خیر؟ آیا معانى باطنى و تأویلى از مختصات قرآن است، یا هر متنِ نوشتارى از این ویژگى برخوردار است؟ معیار تشخیص این گونه معانى چیست؟ آیا غیر از پیشوایان دین و کارشناسان دینى، دیگران نیز مى توانند به معانى باطنى و تأویلى دست یابند؟ مرادِ امامان معصوم از ظاهر و باطن و حد و مطلع و هفت بطن یا هفتاد بطن در روایات چیست؟ چه تفاوتى میان تفسیر و تأویل، وجود دارد؟ آیا معناى باطنى یا تأویلى، الزاماً غیر معناى سازگار با قواعد ادبى است؟ این ها نمونه اى است از پرسش هایى که در این نوشتار به آنها پاسخ داده شده است. از برخى آیات قرآن و روایات صحیحه کاملاً به دست مى آید که قرآن کریم علاوه بر معانى ظاهرى، داراى معانى باطنى و تأویلى است معانیى که تنها با تسلّط به معانى لغوى الفاظ و قواعد و ادبیات عربى به دست نمى آید، بلکه در کسب آنها باید به مخاطبان اصلى قرآن، یعنى ائمه اطهار(علیهم السلام)مراجعه کرد و معانى فراتر از مدلول هاى عرفى آیات را از آنها دریافت نمود. شایان ذکر است که منطق فهم قرآن و دریافت مقصود خداوند متعال، به مباحث زبان شناختى و به ویژه، مباحث مربوط به تأویل قرآن بستگى تام دارد; و این نوشتار، تا حدودى، هدف مذکور را تأمین مى کند.